Jedną z chorób wywołujących zaburzenia snu, jest zaliczana do parasomnii narkolepsja. To nie do końca poznana przypadłość obniżająca poziom życia i jego komfort. Dotyka zarówno kobiety jak i mężczyzn. Zwykle ujawnia się w okresie dojrzewania, pomiędzy 15 a 20 rokiem życia, choć może wystąpić na każdym jego etapie. Narkolepsja jest zaburzeniem o podłożu neurologicznym, które zaburza naturalne cykle snu i czuwania.

Narkolepsja – przyczyny

Przyczyna występowania choroby nie jest do końca znana. Obecnie prowadzone są badania mające na celu poznanie choroby i jej genezy. Według wstępnych badań za tą przypadłość odpowiada niedostateczna ilość hormonu zwanego oreksyną. Jest ona produkowana przez komórki nerwowe (neurony). W wyniku choroby autoimmunologicznej komórki są uszkadzane, a ich ograniczona liczba produkuje zbyt mało hormonu. Reakcja autoimmunologiczna może być dziedziczna lub wywołana tak zwanym czynnikiem inicjującym (zmianami hormonalnymi w okresie dojrzewania, stresem, innymi chorobami, zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym, nagłymi zmianami trybu sen-czuwanie). Brak wystarczającej ilości hormonu zaburza prawidłowy cykl snu, który u zdrowych osób trwa po około 90 minut. Obejmuje dwie fazy: fazę nREM czyli fazę bez szybkich ruchów gałek ocznych i REM, czyli z szybkimi ruchami gałek ocznych. U pacjentów z narkolepsją po badaniu polisomnograficznym lekarz stwierdza, że pacjent krótko po zaśnięciu przechodzi od razu w fazę REM (w której występują marzenia senne), pomijając całkowicie fazę nREM.

Narkolepsja – objawy

Klasyczne objawy narkolepsji to tak zwana tetrada, czyli współwystępowanie czterech czynników, takich jak:

  • senność narkoleptyczna – polega na występowaniu w ciągu dnia niemożliwych do opanowania napadów snu oraz wzmożonej senności. Może dotknąć chorego w każdym momencie, nawet w sytuacjach, które wymagają dużego skupienia i uwagi jak rozmowa, praca. Niezależnie od pozycji i warunków (głośna dyskoteka, prowadzenie samochodu). Chory nie ma możliwości kontroli zjawiska. Sen nie trwa długo, przeważnie do 20 min, nie ma również problemów z wybudzeniem osoby. Konsekwencją tej nadmiernej senności mogą być tak zwane zachowania automatyczne, które polegają na kontynuowaniu rozpoczętych czynności, mimo utraty świadomości (chory na przykład kontynuuje rozmowę, układa rzeczy, a później nie pamięta tego co robił)
  • katapleksja – czyli nagła utrata napięcia mięśniowego, charakteryzująca się nagłym wiotczeniem mięśni, przy zachowaniu pełnej świadomości. Chory nie może się poruszyć, jeżeli atak dotyczy całego ciała. Czasem obejmuje np. same powieki lub kości szczękowo- żuchwowe (wówczas chory bełkocze, jego mowa jest niewyraźna). Epizody katapleksji wywołane są przeważnie silnymi emocjami takimi jak śmiech, gniew czy zaskoczenie. Trwają od kilku sekund do kilkunastu minut. Są szczególnie niebezpieczne, kiedy obejmują całe ciało i powodują upadek.
  • porażenie przysenne – powoduje niemożność poruszenia się chorego na początku lub na końcu snu. Chory może więc w pełni świadomie odczuć czym jest paraliż i często takie doświadczenie wywołuje lęk a nawet przerażenie.
  • omamy i halucynacje – obejmują takie objawy jak widzenie, słyszenie a nawet dotykanie czegoś co w rzeczywistości nie istnieje. Występują często w trakcie zasypiania osób z narkolepsją. Są bardzo realistyczne, stąd chory może mieć wrażenie ich prawdziwości.

Natężenie objawów może mieć trzy etapy:

  • etap I – o słabym natężeniu, objawy mają niewielką intensywność, senność jest mała a katapleksja występuje rzadziej jak raz w tygodniu
  • etap II- o średnim natężeniu, pomimo senności chory jest w stanie normalnie funkcjonować, a ataki katapleksji występują rzadziej niż raz dziennie
  • etap III – o silnym natężeniu, odczuwana jest bardzo silna potrzeba snu a ataki katapleksji występują częściej niż raz dziennie

W celu postawienia diagnozy niezbędne jest wykonanie kilku badań. W godzinach nocnych wykonywana jest polisomnografia określająca stan czuwania oraz występowanie faz nREM i REM. Skłonność do snu w ciągu dnia oceniane jest za pomocą pomiaru latencji snu, oznaczana jest również ilość oreksyny w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Narkolepsja – leczenie

Nie wynaleziono jeszcze leku na narkolepsję. Leczenie polega na łagodzeniu objawów oraz wydłużeniu czasu czuwania i zmniejszeniu napadów katapleksji. Obecnie w celu złagodzenia objawów senności podawane są leki takie jak Modafinil czy Deksamfetamina, natomiast w celu zapobiegania napadom katapleksji stosuje się leki hamujące fazę REM czyli np. leki przeciwdepresyjne lub alternatywnie Wenflaksynę czy Reboksetynę.

Szybkie rozpoznanie choroby pozwala na wdrożenie skutecznego leczenia. Objawy choroby skutecznie utrudniają życie i funkcjonowanie chorego, dlatego im szybciej wprowadzi się terapię tym wyraźniej poprawi się jakość życia pacjenta. Leczenie farmakologiczne jest skuteczne w większości przypadków i korzystnie wpływa na komfort życia.

Wprowadzić należy również leczenie behawioralne, polegające na utrzymaniu higieny i komfortu snu. Ułatwi nam to wykorzystanie w 100% czasu przeznaczonego na sen w sposób efektywny.

W tym celu należy:

  • ograniczyć spożywanie używek takich jak alkohol czy kofeina
  • zapewnić organizmowi regularny wysiłek fizyczny
  • zaprzestać korzystania z urządzeń elektronicznych jak telefon czy tablet tuż przed snem
  • zdrowo się odżywiać
  • kłaść się spać i wstawać o regularnej porze
  • zadbać o komfort snu poprzez odpowiednie zaciemnienie, wyciszenie, wygodny materac (na rynku jest ogromny wybór, należy jednak dopasować materac według potrzeb. Przede wszystkim wybrać: materac miękki czy materac średnio twardy; materac lateksowy czy materac termoelastyczny, materac kokosowy czy materac z trawą morską)

Jaki wpływ na życie ma narkolepsja?

Pacjenci cierpiący na narkolepsję często czują się wyobcowani i nierozumiani. Dlatego tak istotne jest dobre poznanie i zrozumienie choroby. Można w skuteczny sposób zredukować jej wpływ na życie. Niewątpliwie rodzina oraz osoby z najbliższego otoczenie powinny mieć świadomość tego, że ktoś z ich najbliższych choruje. Dzięki zapoznaniu się z objawami są w stanie w skuteczny sposób reagować, a pewne zachowania nie będą wzbudzać w nich lęku czy wstydu.

Jeżeli chory chce podjąć pracę (jej brak wyraźnie obniża jakość życia oraz samoocenę chorego) może po szczerej rozmowie z pracodawcą ustalić reguły, które pozwolą mu poprawnie funkcjonować i być wydajnym w pracy (np. zezwolenie na krótkie drzemki podczas wykonywania obowiązków zawodowych, regenerujące organizm). Niektóre profesje ze względu na ryzyko wypadków są niewskazane. Zawody wymagające obsługi pojazdów mechanicznych, maszyn czy np. pracy na wysokości są zbyt niebezpieczne dla narkoleptyka. Zmianowość również może nasilać objawy choroby a monotonne, powtarzalne czynności mogą wywoływać senność.

Niezwykle ważne jest odpowiednie postępowanie w przypadku chorujących dzieci i młodzieży. Narkolepsja obniża koncentracje, ogranicza zdolność długiego skupienia i utrudnia zapamiętywanie. By uniknąć problemów w szkole oraz obniżenia samooceny dzieci, należy poznać techniki pozwalające na skuteczne uczenie się.

Przyjemne i prozaiczne czynności jak podróżowanie dla osób zdrowych nie stanowią wyzwania. W przypadku wszelkich chorób, stale zażywane leki powinny być potwierdzone przez lekarza zlecającego oraz lekarza okręgowego. W przypadku podróży poza strefę Schengen należy sprawdzić sytuację prawną kraju, do którego się udajemy. Na szczęście lotniska oraz stacje kolejowe oferują pomoc personelu dla osób, dla których podróżowanie jest problematyczne. Narkoleptycy doświadczają wielu ograniczeń. Jednym z nich jest często rezygnacja z prowadzenia samochodu, jeżeli lekarz nie wyrazi na nie zgody. Czasem jest to umożliwione, szczególnie na krótkich dystansach, należy jednak ściśle przestrzegać zażywania leków by zminimalizować ryzyko wypadków.

W razie problemów z utrzymaniem pozytywnych emocji i nastroju warto skorzystać z pomocy lekarzy specjalistów. Zachowanie pogody ducha w przypadku jakichkolwiek chorób jest niezwykle trudne, jednak niezbędne dla szczęśliwego życia.

Zobacz też nasze inne artykuły z bloga:
- Bezsenność w ciąży - z czego wynika? Jak sobie poradzić?
- Fazy snu (REM i nREM) - opis faz, zaburzenia snu
- Bezsenność - jak z nią walczyć? Problemy ze snem